પત્રકારત્વમાં પક્ષપાત – અને સોશિયલ મીડિયા તથા મીડિયા (મુખ્ય પ્રવાહનું મીડિયા) વચ્ચે ગાઢ સંબંધ

તમે અગાઉ જે વાત કરી તે – પત્રકારત્વમાં પક્ષપાત – અને સોશિયલ મીડિયા તથા મીડિયા (મુખ્ય પ્રવાહનું મીડિયા) વચ્ચે ગાઢ સંબંધ છે. સોશિયલ મીડિયાએ પત્રકારત્વ અને માહિતીના પ્રસારની રીતને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખી છે.
અહીં સોશિયલ મીડિયા અને મુખ્ય પ્રવાહના મીડિયા (Mainstream Media – MSM) વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતો અને તેમની અસર આપેલી છે:
📱 સોશિયલ મીડિયા (Social Media)

• ઝડપી પ્રસાર અને વિપુલતા: સોશિયલ મીડિયા પર માહિતી તાત્કાલિક ફેલાય છે અને કોઈપણ વ્યક્તિ (યુઝર) કન્ટેન્ટ પોસ્ટ કરી શકે છે.
• ગેટકીપરનો અભાવ: અહીં કોઈ તંત્રી (Editor) કે સંપાદક હોતા નથી, જે માહિતીની સત્યતા કે ગુણવત્તા તપાસે.
• અફવાઓ અને ફેક ન્યૂઝ: માહિતીના પ્રસારની ઝડપ અને ચકાસણીના અભાવને કારણે ખોટા સમાચાર (Fake News) અને અફવાઓ ફેલાવવાનું જોખમ ખૂબ વધારે હોય છે.
• વ્યક્તિગત અવાજ: તે સામાન્ય વ્યક્તિને પણ પોતાનો અવાજ ઉઠાવવા અને મુખ્ય પ્રવાહના મીડિયા દ્વારા અવગણાયેલા મુદ્દાઓને પ્રકાશિત કરવાની શક્તિ આપે છે.
• પક્ષપાતનું નિર્માણ: સોશિયલ મીડિયાના અલ્ગોરિધમ્સ એવા કન્ટેન્ટને વધુ બતાવે છે, જે યુઝરને ગમે છે (તેમના વિચારોને અનુરૂપ હોય). આનાથી લોકો એક જ પ્રકારની વિચારધારાના સંપર્કમાં રહે છે, જેને “ઇકો ચેમ્બર” કહેવાય છે.
  📰 મુખ્ય પ્રવાહનું મીડિયા (Mainstream Media – MSM)
• ચકાસણીની પ્રક્રિયા: પરંપરાગત રીતે, સમાચાર પ્રકાશિત કે પ્રસારિત કરતા પહેલાં તંત્રીઓ અને રિપોર્ટર્સ દ્વારા માહિતીની ચકાસણી કરવામાં આવે છે.
• વિશ્વાસપાત્રતા (Credibility): લાંબા સમયથી સ્થાપિત હોવાથી, ઘણા લોકો તેને વધુ ભરોસાપાત્ર માને છે, જોકે આ વિશ્વાસ હવે ઘટી રહ્યો છે.
• પક્ષપાતની ચિંતા: ભલે તેમની પાસે સંપાદકીય પ્રક્રિયા હોય, પરંતુ તમે જે ચિંતા વ્યક્ત કરી તે મુજબ, મીડિયા હાઉસની માલિકી અને રાજકીય ઝુકાવના કારણે તેમાં પણ પક્ષપાત (Bias) જોવા મળે છે.
• મર્યાદિત ગતિ: સોશિયલ મીડિયાની તુલનામાં તે ધીમા હોય છે, કારણ કે તેમને પ્રસારણ માટે સમય અને સંસાધનોની જરૂર પડે છે.
  🤝 એકબીજા પર અસર (Impact on each other)
  સોશિયલ મીડિયાએ મુખ્ય પ્રવાહના મીડિયાને નીચે મુજબ અસર કરી છે:
• ઝડપનું દબાણ: MSMને હવે વધારે ઝડપી બનવું પડે છે, કારણ કે સોશિયલ મીડિયા પર સમાચાર પહેલેથી જ ફેલાઈ ચૂક્યા હોય છે. આ દબાણમાં ગુણવત્તા સાથે સમાધાન થવાની સંભાવના રહે છે.
• સોર્સિંગ: MSM ઘણીવાર સોશિયલ મીડિયા પર વાયરલ થયેલી વાર્તાઓ અથવા મુદ્દાઓને સમાચારના સોર્સ તરીકે ઉપયોગ કરે છે.
• પક્ષપાતને પ્રોત્સાહન: સોશિયલ મીડિયા પરની ચર્ચાઓ ઘણીવાર ધ્રુવીકરણ (Polarization) વધારે છે, અને MSM પણ TRP અને વ્યુઝ માટે આ ધ્રુવીકૃત ચર્ચાઓને અનુસરી શકે છે, જેનાથી પક્ષપાત વધે છે.
  ટૂંકમાં, સોશિયલ મીડિયાએ મીડિયા લેન્ડસ્કેપમાં ક્રાંતિ લાવી છે, પણ તેની સાથે ખોટી માહિતી (Disinformation) નું જોખમ પણ વધાર્યું છે, જે લોકશાહી અને તંદુરસ્ત ચર્ચા માટે મોટો પડકાર છે.
  શું તમે જાણવા માંગો છો કે સામાન્ય વ્યક્તિ તરીકે તમે ખોટા સમાચાર કેવી રીતે ઓળખી શકો?